De laatste getuige

Hoe ik Breendonk en Buchenwald overleefde - opgetekend door Pieter Serrien

Louis Boeckmans vond - na bijna 75 jaar van stilzwijgen - de nodige kracht en moed om te vertellen over zijn traumatische ervaringen als gevangene in WO II.

Zijn eerste eigenhandig geschreven verhaal (2018), zeer gewaardeerd in zijn gemeente, werd samen met de uitgetypte versie van Felix Vanbel uitgegeven. Het verhaal werd al snel opgepikt door historicus en auteur Pieter Serrien die vorig jaar, samen met Louis, het boek De laatste getuige schreef.

"Mijn zonen Herman, Roger en Ludo spoorden mij aan om mijn verhaal op te schrijven, want ze wisten  bijna niets over wat ik had meegemaakt. Dankzij hen begon ik te graven in mijn herinneringen. Dat was moeilijk, want ik had jarenlang alles opgekropt, maar nu ben ik heel blij. Een last is van mijn schouders gevallen." 

Dit zijn de woorden van Louis Boeckmans uit Laakdal, ondertussen 97 jaar oud en tot op vandaag nog steeds gezond en goed ter taal! Het is een eer om Louis te mogen kennen. Zelden heb ik zo'n dappere man ontmoet; doordrongen van de gruwel die hij heeft doorstaan, draagt hij zijn persoonlijke vredesboodschap uit van wederzijds begrip, respect en dialoog.

De aanleiding

Mijn keuze voor dit boek stond vanaf dag één van onze opdracht vast. Ik kende het verhaal al in grote lijnen doordat we het geluk hadden om Pieter Serrien te leren kennen. Onze zoon Stef (18) is in het zesde leerjaar (2014) erg geïnteresseerd geraakt in de wereldoorlogen. Voor zijn communie wou ik buiten de gekende tierlantijntjes een weekendje naar een of ander 'kinderparadijs' boeken, maar hij wou veel liever naar de musical '14 - '18 en zo geschiedde. Deze spektakel-musical liet een grote indruk na en luidde het begin in van onze talrijke uitstappen naar oorlogsmusea, -monumenten en militaire begraafplaatsen in binnen- en buitenland. De herdenkingen van 100 jaar Groote Oorlog gingen feilloos over in die van 75 jaar bevrijding tijdens WO II. Er is geen jaar voorbijgegaan of we trokken ten oorlog en dat zal ook niet vlug stoppen. Stef heeft ook een passie voor tekenen en begon meer en meer tekeningen te maken over de oorlogen en om een heel lang verhaal kort te maken: hij heeft ondertussen twee stripverhalen op de markt. "Nooit meer oorlog" over WO I en "Alle grenzen voorbij" over WO II. Met dit laatste studeerde hij eind november (uitgesteld door corona) af aan de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten en won hij ook de Prijs van de stad Turnhout. Hij heeft dus al een heel parcours afgelegd en leerde heel veel mensen kennen die oorlogsherdenking een warm hart toedragen en zo werd hij door Pieter Serrien voorgesteld aan Louis Boeckmans. Voor hij het besefte, zaten we bij Louis op de koffie. Het wederzijds respect is zeer groot. Ooit wil Stef (een passage uit) het boek op zijn manier bewerken. "Welke passage dat wordt, is niet belangrijk", zegt Louis, "het belangrijkste is dat je mijn verhaal mee uitdraagt!" Stef heeft nu ongeveer de leeftijd die Louis had bij het begin van zijn verhaal. Normaal gesproken gingen we vandaag - 28 december 2020 - met de kleindochter van Louis naar de Memorial van Breendonk waar zij gidst, maar dit bezoek is al voor de tweede keer uitgesteld. Het was de bedoeling om een kort verslag van de uitstap te maken, dat hier mee op te nemen en dan dit bericht te posten. Corona besliste daar dus weer anders over.

Het boek

Gaandeweg ben ik al heel veel te weten gekomen over de wereldoorlogen en het ene verhaal is al schrijnender dan het andere. In het begin had ik het er altijd heel moeilijk mee. Ik ben van het weke type en liet mijn tranen de vrije loop. Ik betrap me erop dat ik nooit thrillers of horrorverhalen lees, maar oorlogsverhalen zijn zo niet nog erger! Je kan de gruwel niet ontzien als je leest of kijkt naar oorlog en ondertussen kan ik dat al beter aan, al belast het mijn lichaam en geest enorm. Je probeert je in te leven, maar de emotie op zich, kennen alleen zij die het meemaakten. Het verhaal van Louis gaat over zeer zware mishandeling, ontbering en honger en het feit dat ik Louis nu ken, maakt het nog veel intenser. Dat is wat er gebeurt als woorden een mens worden.

Dit doorleefd, waarheidsgetrouw verhaal heeft mij diep geraakt en ik hoop het ooit met 'mijn' leerlingen te kunnen delen en oorspronkelijk wou ik het dit schooljaar al gebruiken in mijn leesbevorderingsproject.

Dit boek is biografisch-historiografisch: Louis Boeckmans vertelt zijn persoonlijke ervaringen in de ik-vorm en historicus Pieter Serrien geeft hierbij duiding vanuit auctorieel perspectief. Dit non-fictieverhaal start ab ovo met de voorstelling van de twee auteurs. Doorheen het boek krijg je een zeer genuanceerd beeld van Louis als hoofdpersonage. De vertelde tijd speelt zich af van mei 1940 tot 1945 en je leest het (de verteltijd) in 220 bladzijden. Achteraf krijg je ook nog een beetje uitleg rond het hoe en waarom van het ontstaan van dit boek. Het verhaal wordt chronologisch verteld met hier en daar een terugwijzing of voortuitwijzing en speelt zich achtereenvolgens af in België (thuis en in het Fort van Breendonk), Frankrijk (op de vlucht), Duitsland (in de concentratiekampen Buchenwald en Blankenburg) en Zweden (na de evacuatie). Het algemene thema is zeker gruwel in de gevangenenkampen tijdens WO II, maar er komen ook veel onderliggende thema's in voor zoals identiteitsverlies, angst, onderdrukking, mishandeling, honger, wantrouwen, trouw en kameraadschap. Deze thema's bieden veel mogelijkheden: van bezinning tot debat en bewustwording, om er maar een paar te noemen. Het grote voordeel van dit boek is, dat ieder hoofdstuk uit twee delen bestaat en je je leerlingen dus de keuze kan laten om het hele boek te lezen, of enkel het deel van Louis, omdat dat gemakkelijker leest. Zij die het geschiedkundige deel ook willen lezen, doen dit dan bij wijze van verdieping. Een andere mogelijkheid is om er vakoverschrijdend mee aan de slag te gaan en het deel van de oud-strijder zelf te laten lezen in de les Nederlands en dat van de historicus in de geschiedenisles. De leerlingen zullen zeker taalkundige verschillen opmerken waarbij Louis een informeler en regionaal getint taalgebruik hanteert in tegenstelling tot Serrien die zich houdt aan Standaardnederlands in zijn deskundige kijk op het verhaal. Door dit verhaal leren onze jonge generaties, dat onze natuurlijke vrijheid niet vanzelfsprekend is en dat er hard geleden en gevochten is om deze te bekomen. Louis waarschuwt voor de gevaren van racisme, fascisme en extremisme. Hij is het toonbeeld van vergevingsgezindheid en het geloof in de goedheid van de mens via wederzijds begrip, respect en dialoog. Een vormingsdoel op zich! Redenen genoeg dus om met dit boek aan de slag te gaan.

Tot slot Louis Boeckmans bezocht de laatste jaren veel scholen en bracht er zijn verhaal. Soms werd hij zelfs een tweede maal uitgenodigd omdat de leerlingen met zoveel vragen achterbleven. Aan deze lezingen kwam er een abrupt einde door corona en Louis weet niet of hij dit werk nog zal kunnen hervatten. Via de onderstaande link kunnen jullie Louis horen in het programma Koppen. Gevoelige kijkers zijn gewaarschuwd voor deze beklijvende reportage.

https://www.youtube.com/watch?v=emr9L9Bz8ns